11. मूल- नित्यत्वं सर्वकालवर्तित्वम्
भाष्यम् – नित्यत्वमित्यादि । एतद्विरोधिशङ्कामनूद्य परिहरति सर्वकालेत्यादिना ।
12. सर्वकालसत्त्वे जन्ममरणाद्युपपत्तिः कथमिति चेन्न- जन्मं देहसम्बन्धो, मरणं देहवियोगः ।
भाष्यम् –
आत्मा यदि सर्वकालवर्ती, तदा “प्रजापतिः प्रजा असृजत” “सन्मूलाः सोम्येमाः सर्वाः प्रजाः” “यतो वा इमानि भूतानि जायन्ते” “यतः प्रसूता जगतः प्रसूतिस्तोयेन जीवान् विससर्ज भूम्याम्” इत्यादिश्रुति वाक्यैरुक्तमात्मनो जन्ममरणादिकं कथमुपपद्यत इत्यर्थः । जन्मेत्यादि । तत्रोक्तं मरणं देहवियोग इत्यर्थः । आत्मा नित्यश्चेत् सृष्टेः प्रागेकत्वावधारणं कथमुपपद्येतेति चेन्न, एकत्वं हि नामरूपविभागाभावोऽ तो नानुपपत्तिः । संहारदशायामात्मनोऽ भावे ईश्वरास्योपादानत्वासम्भवोऽ कृताभ्यागमकृतविप्रणाशयोः प्रसङ्गश्च । अत आत्मनित्यत्वमवश्यं स्वीकार्य्यम् । “न जायते म्रियते वा विपश्चित्” “ज्ञाज्ञौ द्वावजावीशानीशौ” “नित्यो नित्यानाम् ।”
“प्रकृतिं पुरुषं चैव विद्धयनादी उभावपि।” “न जायते म्रियते वा कदाचिन्नायं भूत्वा भविता वा न भूयः। अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो न हन्यते हन्यमाने शरीरे” इत्यादय आत्मनित्यत्वप्रतिपादकाः श्रुतिस्मृत्यादयो बहुशः सन्ति।
Ramanujasiddhantam 
One thought on “Tattva Trayam: Sutram 11, 12”