Tattva Trayam: Sutram 26, 27,28

बौद्ध मत (ज्ञानात्मवादि) खण्डन

26. ज्ञानाश्रयत्वं नाम ज्ञानस्याधारत्वम् ।

भाष्यम्- ज्ञानाश्रयत्वमित्यादि । ज्ञानं नाम स्वसत्तामात्रेण स्वाश्रय स्वपरव्यवहारहेतुरात्मधर्मः । अस्यात्मन आधारत्वं च दीपप्रभयोरुभयोरपि तेजोद्रव्यत्वेऽपि दीपस्य प्रभाऽऽ श्रयत्ववदात्मनो ज्ञानस्वरूपत्वेऽपि स्वधर्मभूतस्य तथा पृथ‌स्थित्युपलम्भौ न स्यातां, तथा तदाधारत्वम् । “अथ यो वेदेदं जिघ्राणीति स आत्मा” “मनसैवैतान्कामान् पश्यन् रमते” “न पश्यो मृत्युं पश्यति” “विज्ञातारमरे केन विजानीयात् जानात्येवायं पुरुषः,” “एष हि द्रष्टा श्रोता घ्राता रसयिता मन्ता बोद्धा कर्त्ता विज्ञानात्मा पुरुषः,” “एवमेवास्य परिद्रष्टुः” इत्यादिश्रुत्यादिभिरात्मनो ज्ञातृत्वं सिद्धम् ।

एवं भूतस्यात्मनो ज्ञातृत्वमनङ्गीकृत्य ज्ञानमात्रमात्मेति वदतां बौद्धादीनां मतं निराकर्तुं तन्मतमुत्क्षिपतिआत्मेत्यादिना ।

27. आत्मा ज्ञानानाधारो ज्ञानमात्रमिति चेत् ?

28. अहं ज्ञानमित्येव प्रतिसन्दधीत न त्वहं जानामीति ।

भाष्यम् :
अहमिदं जानामीति प्रत्यक्षेण तन्निराकरोति अहमित्यादिना । आत्मनो ज्ञानाश्रयत्वं विना केवलज्ञानमस्वरूपत्वं चेत् ? अहं ज्ञानमिति स्वात्मानं ज्ञानत्वेनैव प्रतिसन्दधीत न त्वहमिदं जानामीति ज्ञातृत्वेनेत्यर्थः । अमुमर्थमहं जानामीत्युक्तौ विषयग्राहिणः कस्यचिज्ज्ञानस्य काश्चिदाश्रय इति ज्ञायते। एवमात्मनो ज्ञातृत्वं प्रत्यक्षसिद्धत्वादबाधितमिति भावः ।