Tattva traya: Sutram 90, 91, 92

अथैतस्याः प्रकृतेर्म्महदादिविकाराणामुत्प त्तेर्मूलमाह-अस्या इत्यादिना ।

90. अस्या गुणवैषम्येण महदादिविकारा जायन्ते ।
    भाष्यम्: गुणानां वैषम्ये परस्परोद्रेकः, के ते गुणा इत्याकांक्षायामाह गुणा इत्यादि ।
91. गुणाः सत्वरजस्तमांसि,

कीदृशास्ते इत्याकांक्षायामाह –
एते प्रकृतेरिति ।

92. एते प्रकृतेः स्वरूपानुबन्धिनस्स्वभावाः प्रकृत्यवस्थायामनुद्भुता विकारदशायामुद्धता भवन्ति ।

सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः ।
प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः ।। (गीता)

सत्त्वं रजस्तम इति प्रकृतेर्गुणा इत्यादिप्रमाणं स्वरूपानुबन्धिन इत्यागन्तुकत्वाभावेन सत्ताप्रयुक्तत्वादेतद्विनाकृता न काप्यवस्थेति भावः । एतेषां स्वभावसत्त्वस्य स्वप्रकृतिस्वरूपानुबन्धित्वस्य चोक्त्या मूलप्रकृतिन्नम सुखदुःखमोहात्मकानि लाघवप्रकाशनचलनोपष्टम्भन- गौरवावरणकार्य्याण्यत्यन्तातीन्द्रियाणि काय्यैकनिरूपणविवेकान्यन्यूनानतिरेकाणि समतामुपेतानि सत्त्वरजस्तमंसि द्रव्याणीत्येतान् द्रव्यत्वेन प्रकृतिस्वरूपत्वेन च स्वीकुर्वतां सांख्यानां मतं निरस्तम्, तन्मतनिराकरणार्थमेव यामुनाचार्या अपि गुणाः प्रधानमिति पृथगवदन् । प्रकृत्यवस्थायामनुद्भूता विकारदशायामुद्भूता इति साम्यापन्नत्वात्प्रकृत्यवस्थायामेतेषां स्वरूपविभागो न ज्ञायते, वैषम्यापत्त्या विकृत्यवस्थायां स्वरूपविभागो ज्ञायत इत्यर्थः । सत्त्वरजस्तमांसि त्रयो गुणाः प्रकृतेस्स्वरूपानुबन्धिनः स्वभावविशेषाः कार्यैकनिरूपणीयाः प्रकृत्यवस्थायामनुद्धृतास्तद्विकारेषु महदादिषूद्भूता इति भाष्यकारैरुक्तम् ।